พจมาน เด็กสาวผู้มีความหยิ่งในศักดิ์ศรีและชาติกำเนิดของตน แม้จะเป็นเพียงสามัญชนคนธรรมดาก็ตาม เธอจำเป็นต้องจากบ้านสวนเดินทางเข้ากรุงเทพฯ เพื่อเรียนหนังสือต่อ ตามความประสงค์ของบิดาที่เขียนสั่งไว้ก่อนเสียชีวิต ให้พจมานไปอาศัยอยู่กับครอบครัวหม่อมพรรณราย ซึ่งเป็นลูกพี่ลูกน้องของพ่อที่บ้านทรายทอง เธอถูกกลั่นแกล้งตั้งแต่เข้ามาอยู่ โดยมีหม่อมแม่และคุณหญิงเล็กน้องสาวของชายกลาง รวมถึงคนรับใช้ทุกคนในบ้านคอยแกล้งเธอ ชายกลางสงสาร และให้คุณหญิงใหญ่พี่สาวคนโตคอยช่วยเหลือ และพจมานก็คอยดูแลเอาใจใส่น้องชายคนเล็กของชายกลางที่พิการ เธอแสดงให้เห็นว่าเธอเป็นคนที่เข้มแข็งอดทนมีจิตใจที่ดีงาม จนสามารถเอาชนะใจของชายกลาง และอีกหลายๆ คน จนเป็นผลสำเร็จ จนทั้งคู่ก็ได้แต่งงานกันในที่สุด

บ้านทรายทอง เป็นเรื่องราวของ พจมาน พินิตนันท์ เด็กสาวผู้มีความหยิ่งในศักดิ์ศรีและชาติกำเนิดของตน เมื่อบิดาผู้ซึ่งเป็นเสาหลักคนเดียวของบ้านเสียชีวิต  เธอจำเป็นต้องจากบ้านสวนเดินทางเข้ากรุงเทพฯ เพื่อเรียนหนังสือต่อ ตามความประสงค์ของบิดา ให้พจมานไปอาศัยอยู่ที่บ้านทรายทอง ซึ่งที่นั่นมีครอบครัวหม่อมพรรณราย ซึ่งเป็นลูกพี่ลูกน้องของพ่อ หม่อมพรรณรายและหญิงเล็กไม่ชอบพจมาน แต่หญิงใหญ่รับที่จะเป็นผู้ปกครองเอง พจมานช่วยทำงานบ้าน และดูแลชายน้อย ลูกชายคนเล็กของหม่อมพรรณรายที่พิการ พจมานต้องผจญกับการดูถูกเหยียดหยามต่างๆ นานา จนเมื่อชายกลางกลับมาจากเมืองนอก ชายกลางจึงดูแลพจมานเอง ละปฎิบัติกับเธอเหมือนญาติ ทั้งสองจึงเกิดความรักกัน เมื่อคุณตาของชายกลางป่วยหนัก จนใกล้จะเสียชีวิตลง จึงบอกกับทุกๆ คน ว่า บ้านทรายทองนั้น เป็นของคุณปู่ของพจมาน พจมานจึงเป็นเจ้าของบ้านทรายทองอย่างชอบธรรม